Vinča–Smederevo-Viminacijum...
Tragovi iz neolita i tvrđave
Selo Vinča nadomak Beograda, na desnoj obali Dunava – nasuprot Pančevu, je poznato po jednom od najznačajnijih arheoloških nalazišta u Evropi. Profesor Miloje Vasić je 1908. godine započeo istraživanje tokom kojeg je, na toj lokaciji uz obalu Dunava, na dubini od 10 metara pronašao naselje iz neolita. Naselje je nastalo oko 5500 godina pre nove ere, dok najveći broj iskopanih predmeta potiče iz perioda od 5250. do 4250. godine pre nove ere. Arheolozi smatraju da je naselje koje je tada postojalo na teritoriji Vinče predstavljalo središte civilizacije koja se prostirala od Karpata na severu, do Skopske kotline na jugu, odnosno od reke Bosne na zapadu, do Sofijskog polja na istoku (prostor od oko 200.000 km2). Na preko 600 lokacija u ovoj oblasti pronađeni su predmeti slični onima nađenim u Vinči, pa se pretpostavlja da su sve lokacije predstavljale deo homogene celine. Po svom središtu, ova neolitska civilizacija dobila je naziv vinčanska kultura. Posle Vinče nailazite na naselje Ritopek, koje se nalazi na 1141. Kilometru toka Dunava. Na kamenom pristaništu nekada bila glavna luka, u kojoj se izuzetno kvalitetno voće i povrće iz ovog kraja tovarilo na brodove i izvozilo u susednu Austriju i druge evropske zemlje. Na levoj obali, naspram Ritopeka je ulaz u Ivanovački dunavac, koji vodi do sela Ivanovo, odnosno do Ivanovačke ade – omiljenog mesta ribolovaca.
Potom nailazite na gradić koji je jedna od prigradskih opština Beograda – Grocka, koja je smeštena između Dunava i plodnih zaravni na obližnjim uzvišenjima. U Grockoj se nalazi više od 7.000 kuća za odmor, a naselje je čuveno i po veoma kvalitetnom voću i povrću. Rukavac između Gročanske ade i desne obale uvek je plovan, a savetujemo da koristite samo privezište nekog od restorana na vodi. Naspram Grocke nalaze se tri rečna ostrva.
Na 1124. kilometru dunavskog toka prolazite pored sela Orašac, koje je poznato kao ribarsko naselje. Izletište Jugovo nalazi se na desnoj obali Dunava sa otvorenim olimpijskom bazenu, kao i na brojnim sportskim terenima za tenis, mali fudbal, košarku i odbojku na plaži. U Dunav su postavljeni pontoni sa rešetkastim dnom, koji služe i kao pristani za čamce. Na uzvišenju iznad obale predlažemo vam da posetite luksuzni restoran Đurđevi vajati. Naspram Jugova, na 1120. kilometru rečnog toka, nalazi se jezero Provala, nastalo je prodiranjem podzemnih voda iz Dunava sa bistrom i prozirnom vodom dubine i do osam metara. Pri višem vodostaju jezero se spaja sa Dunavom, te je ovaj kraj pravi biser za ljubitelje prirode i ribolova.
Na levoj obali je rukavac Aglov na levoj obali, “obilaznica” na Dunavu oko Smederevske ade, a tu je i manje rečno ostrvo Mala ada, naspram grada Smedereva.
Smederevo predstavlja još jedan od drevnih gradova srednjovekovne Srbije. Ovaj grad ima oko 120.000 stanovnika, što ga čini trećim po veličini duž obale Dunava u Srbiji. U srednjem veku bio je poslednja srpska prestonica i jedno od najvećih srpskih utvrđenja na Dunavu. Smederevsku tvrđavu je počeo da gradi despot Đurađ Branković početkom XV veka, na ušću reke Jezave u Dunav. Ovo utvrđenje imalo je oblik nepravilnog trougla, tako da je jedan zid bio postavljen uz Dunav, drugi uz reku Jezavu, dok je za potrebe trećeg zida prokopan kanal između Jezave i Dunava. Od reke Jezave ostalo je samo ušće, kao zatvoreni rukavac Dunava sa velikim broj manjih čamaca, na samom ušću nalazi se i Donžon kula, sa zidovima debelim preko četiri metra, u koju su se tokom napada na tvrđavu povlačile najvažnije ličnosti. Za ovo utvrđenje vezano je niz legendi. Mali grad je završen 1430. godine i predstavljao je despotski dvor sa odajama za porodicu i stražu. Ovaj deo utvrđenja se smatra biserom srpske srednjovekovne arhitekture i s obzirom na to da je restauriran, savetujemo da ne propustite priliku da ga detaljnije. Veliki grad je širi kompleks srednjovekovnog utvrđenja, jedno od najvećih utvrđenja koje se prostire na površini od 10,5 hektara, sa jakim zidinama i 24 kule, od kojih su neke znatno oštećene u velikoj eksploziji municije 1za vreme nemačke okupacije 1941. godine. Ovo utvrđenje je predstavljalo jedno od najvećih u srednjovekovnoj Evropi. U gradu su se nalazile kovnice novca i oružja, kao i sve značajnije državne ustanove. Pad Smederevske tvrđave u turske ruke 1459. godine označio je i kraj srpske srednjovekovne države. Karađorđevi ustanici su oslobodili Smederevo u jesen 1805. godine i ono je predstavljalo centar ustaničke vlasti sve do oslobođenja Beograda u januaru 1807. godine.
Ukoliko plovite Dunavom, pristanite pre tvrdjave, na pontone ili nautičkog kluba iz Smedereva. U ovoj zoni je brod-restoran Srbija i nekoliko splavova. U blizini je benzinska pumpa, nekoliko prodavnica i restorana.
Ploveći nizvodno od Smedereva, na 1108,4. kilometru proći ćete kroz živopisni rukavac Dunava koji vodi do Kovina sa uređenom obalom i pristaništem u čijoj blizini je hotel Grad. Gradić Kovin ima 14 hiljada stanovnika, od čega većinu čine Srbi, a slede Mađari, Rumuni i još oko 15 etničkih grupa.
Duž leve obale, od Kovina do ušća reke Nere, proteže se Deliblatska peščara, bogato lovište jelena, divljih svinja, vukova, zečeva, fazana, divljih pataka i druge divljači. Peščara ukupno zauzima površinu od 33.610 hektara.
Pored ušće Velike Morave u Dunav, na 1104,5. kilometru toka, nalaze se ostaci drevnog utvrđenja Kulič iz kasnoantičkog perioda (Margum), a nekada je bilo deo rimskog Limesa, a novo utvrđenje su podigli Turci u XV veku. Iako Velika Morava zvanično nije plovna reka, iskusni brodari tvrde da se od ušća u Dunav do Ljubičevskog mosta, naspram grada Požarevca, može ploviti bez problema. (Nekada se Moravom plovilo do Stalaća, pa i dalje, a danas plovidbu onemogućavaju niski mostovi i obilan rečni nanos, koji stvara plićake.)
Na ulazu u Kostolački dunavac, na 1094,8. kilometru desne obale, postavljen je pristan za turističke brodove u čijoj blizini je motel Dunavski dragulj, a duž celog rukavca su brojne vikendice i dva restorana. U restoranu Dunavski dragulj možete dogovoriti kopneni prevoz do čuvenog arheološkog nalazišta iz rimskog perioda Viminacijum, koje je veoma atraktivno za posetu turista.
Antički Viminacijum, sa vojnim logorom, bio je glavni grad rimske provincije Mezije Superior (u kasnoj antici Mezije Prime), u kome je bila stacionirana rimska legija (legio VII Claudia pia fidelis). Grad je bio veliki trgovinski, zanatski i umetnički centar, čiji je značaj prevazilazio provinciju. U slikarskim radionicama je tokom IV veka naslikan niz fresaka neprocenjive vrednosti, koje su sačuvane u grobnicama iz kasnoantičkog perioda. Nedaleko od njegovih zapadnih bedema nalazilo se civilno naselje, koje je dobilo status grada u prvoj polovini II veka, najverovatnije 117. godine, u vreme Hadrijanove vladavine. Tada je ovo naselje postalo municipija i nazvano je Viminacium Aelium Hadrianum.
Gotovo da nema rimskog imperatora (Gordijan III, Filip Arabljanin, Trebonije Gal, Hostilijan, Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I i Julijan.) koji nije prošao kroz Viminacijum ili barem boravio ovde određeno vreme. U III veku, u vreme Gordijana III, Viminacijum je postao kolonija, čime je stekao pravo da ima kovnicu novca. Istorijski izvori kažu da se 284. godine u blizini Viminacijuma, odigrala bitka između dvojice rimskih imperatora, Dioklecijana i Karina, za prevlast nad ovim prostorima. O ovom vremenu svedoči i mermerni portret Karinovog sina Karinusa, koji se čuva u depou muzeja u Požarevcu. Viminacijum je u IV veku bio značajno episkopsko sedište, a konačno su ga razorili Huni u najezdi sredinom V veka. Nakon toga nikad nije bio obnovljen, a danas je jedno od najznačajnijih arheoloških nalazišta sa bogatom zbirkom eksponata s početka prvog milenijuma nove ere.
Ploveći dalje nizvodno i obilazeći oko rečnih ostrva Zavojska ada i Ada Čibuklija, stići ćete do mesta Ram. Ovaj deo Dunava, je veoma bogat robom ali se zbog jakog istočnog i severoistočnog vetra, savetuje da plovite oprezno, sredinom plovnog puta. Iznad Rama sačuvani su ostaci rimskog utvrđenja Lederate iz I veka nove ere, kao i turskog utvrđenja iz XV veka, čije zidine dominiraju desnom obalom Dunava. Turci su krajem XV veka uspeli da se probiju do Dunava, a u letopisima je zabeleženo sledeće: „Hodi Mehmed-paša na Dunav i sazida dva grada Hram i Kulič“.U XVII i XVIII veku vodile su se borbe za ovo utvrđenje između Turske i Austrije. Karađorđevi ustanici oslobodili su Ram u martu 1804. godine i tada je tursko stanovništvo bežalo brodovima nizvodno prema Vidinu. Na levoj obali Dunava, na 1076,5. kilometru toka, završava se kanal Dunav - Tisa - Dunav (DTD). U Vojvodini postoji mreža od 664 kilometara plovnih kanala, povezanih u sistem. Ovi kanali, koji povezuju mnoga mesta u Vojvodini, tretiraju se kao nacionalni plovni putevi, pa je za strane brodove i jahte potrebno odobrenje za njegovo korišćenje. Oko 500 metara uzvodno od ušća kanala DTD, nalazi se rezervat prirode Labudovo okn, poznato stanište ptica koje sa ostrvom Ada Čibuklija čini jedinstvenu prirodnu celinu.
Stara Palanka je sledeće malo ribarsko naselje, na ušću Kanala DTD u Dunav sa skelskim pristanom.Oko kilometar od obale nalazi se selo Banatska Palanka, a do najistočnije vojvođanske opštine – Bele Crkve, vodi put dug 13 kilometara. Belu Crkvu osnovao je na svom imanju grof Klaudije Florimuda od Mercija 1717. godine. U Beloj Crkvi krajem 18. veka radilo je pet fabrika za preradu svile, a ovaj status slobodnog kraljevskog grada Bela Crkva jdobila je 1872. godine. U ovom gradiću nalaze se nekoliko starih pravoslavnih crkava ih 18. veka i jedna rimokatolička crkva s početka 19. veka. Nizvodno, od ušća reke Nere pridržavajte se propisa o plovidbi u pograničnoj zoni (leva obala je rumunska), kao i da razvijete zastavu na plovilu, saglasno Dunavskoj konvenciji. Desna obala Dunava, sve do ušća reke Timok na 845,65. km toka, pripada Republici Srbiji.
Ploveći nizvodno, na 1062. kilometru toka Dunava nailazite na nasip koji odvaja Srebrno jezero od toka Dunava. Na desnoj obali nalazi se ulaz u zimovnik Kiseljevo, a vaše plovilo možete privezati uz neki od većih plovnih objekata unutar zimovnika ili uz sam nasip. Srebrno jezero je veliki turistički i ugostiteljski kompleks, sa velikom uređenom plažom, hotelom, mnoštvom restorana i sportskih terena. Jezero je nastalo pregrađivanjem rukavca Dunava, a dugačko je 14 kilometara i široko 300 metara. Zasad je u okviru projekta “Silver lake” uređena desna obala jezera sa šetalištem dugim oko kilometra, duž kojeg se nalaze brojni restorani, kafići, poslastičarnice, pošta, prodavnica i uređen auto kamp. Za vožnju po jezeru možete iznajmiti mali čamac sa veslima ili pedalinu. Jezero predstavlja povoljnu lokaciju i za ribolov. U njemu je svojevremeno ulovljen šaran težak 44 kilograma pa je ušao u Ginisovu knjigu rekorda. Mogu se naći i veoma krupni somovi. Ako nameravate da boravite u okolini Srebrnog jezera, u blizini jezera ima nekoliko novih veoma dobro opremljenih apartmana.
Nekoliko kilometara nizvodno je ribarski gradić Veliko Gradište, važno putničko i teretno pristanište, sa Kapetanijom i Carinarnicom. Vašu jahtu možete privezati uz ponton za pristajanje brodova, gde se nalazi i prodavnica koja pripada bescarinskoj zoni. U blizini su i dobro snabdevena pijaca, benzinska pumpa i mnoštvo prodavnica. Za smeštaj ponovo preporučujemo turističko naselje na 4-5 kilometara od Gradišta pored Srebrnog jezera.
Nizvodno na 1057. kilometru toka Dunava, nalazi se ušće nekadašnje zlatonosne reke Pek, ribarsko selo Požeženo, sa pristanom i restoranom a na 1048. kilometru toka, u samoj blizini magistralnog puta Beograd-Kladovo, nalazi se naselje Vinci sa restoranom i uređenom plažom. Nizvodno od mesta Vinci, sve do Golupca, proteže se veliko rečno ostrvo Moldava, koje pripada Rumuniji. Područje od 1043. do 1039. kilometra toka, uzvodno od Golupca, veoma je vetrovito. Ovde vladaju povoljni uslovi za jedrenje, čak i kada je na drugim delovima dunavskog toka voda potpuno mirna. Zato se u ovom području održavaju brojne regate i zvanična prvenstva Srbije u jedrenju. Od Golupca nizvodno je klisura kroz koju je veliko Panonsko more u periodima pliocena i diluvijuma oteklo u basen sadašnjeg Crnog mora - Đerdapska klisura.
Borislav Vasić, glavni i odgovorni urednik časopisa Nautičar
